چهل حدیث توحیدی و خداشناسی
حدیث 1
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
أعلم الناس بالله أکثرهم له مسأله؛
خداشناس ترین مردم پر درخواست ترین آنها از خداست.
غرر الحکم 2/451/3260
حدیث 2
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
… عالم السر من ضمائر المضمرین و نجوی المتخافتین و خواطر رجم الظنون و عقد عزیمات الیقین…؛
خدا داناست به هر رازی که مردم در دل نهان داشته اند، و به نجوای آهسته رازگویان و به هر گمان که در خاطری نهفته است و به هر تصمیمی که از روی یقین گرفته شود.
نهج البلاغه خطبه 91
حدیث 3
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
و لا یعزب عنه عدد قطر الماء و لا نجوم السماء و لا سوا فی الریح فی الهواء و لا دبیب النمل علی علی ااصفا و لا مقیل الذر فی اللیله الظلماء یعلم مساقط الأوراق و خفی طرف الأحداق؛
شمار قطره های آبها و ستارگان آسمان و ذرات گردوغبار پراکنده در هوا وحرکت مورچه بر سنگ بزرگ و خوابگاه مورچگان در شب تاریک بر او پوشیده نیست و محل ریزش برگها و بر هم خوردن پلکها را می داند.
نهج البلاغه خطبه 178
حدیث 4
امام صادق(علیه السلام) فرمودند:
و قد سأله ابن أبی العوجاء: ولم احتجب عنهم و أرسل إلیهم الرسل؟ ویلک و کیف احتجب عنک من أراک قدرته فی نفسک؟ نشأک و لم تکن و کبرک بعد صغرک و قواک بعد صعفک … و ما زال یعد علی قدرته التی هی فی نفسی التی لا ادفعها حتی ظننت أنه سیظهر فیما بینی و بینه؛
در پاسخ ابن ابی العوجاء که پرسید: چرا خداوند خود را از مردم در پرده داشت و آن گاه پیامبران را سویشان فرستاد؟ فرمود: وای بر تو کسی که قدرتش را در وجود تو نشانت داده چگونه خود را از تو پوشیده داشته است؟ تو را که نبودی پدید آورد، کوچک بودی بزرگت کرد، ناتوان بودی توانایت گردانید… حضرت پیوسته مظاهر قدرت خدا را که در وجود من است و نمی توانم منکرشان شوم برایم بر شمرد تا جایی که خیال کردم بزودی خداوند میان من و او ظاهر خواهد شد.
التوحید ص 127
حدیث 5
رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
إن الله خلق یوم خلق السماوات و الارض مائه رحمه کل رحمه طباق ما بین السماء و الارض فجعل منها فی الارض رحمه فبها تعطف الوالده علی ولدها و الوحش و الطیر بعضها علی بعض و أخر تسعاً و تسعین فإذا کان یوم القیامه أکملها بهذه الرحمه:
خداوند روزی که آسمانها و زمین را آفرید، صد رحمت بیافرید که هریک از آنها میان زمین و آسمان را پر می کند و یکی را در زمین قرار داد که بوسیله آن مادر به فرزند محبت می کند و حیوانات وحشی و پرندگان به یکدیگر مأنوسند و نودونه رحمت را نگه داشته و همین که روز قیامت شود این یک رحمت را نیز بر آن می افزاید.
نهج الفصاحه ح 871
حدیث 6
امام رضا(علیه السلام) فرمودند: :
إنما قلت اللطیف، للخلق اللطیف و لعلمه بالشیء اللطیف ألاتری إلی أثر صنعه فی النبات اللطیف و غیر اللطیف و فی الخلق اللطیف من أجسام الحیوان من الجرجس و البعوض و ما هو أصغر منهما مما لا یکاد تستبینه العیون بل لا یکاد یستبان لصغره الذکر من الانثی و المولود من القدیم فلما رأینا صغر ذلک فی لطفه… علمنا أن خالق هذا الخلق لطیف؛
گفتم لطیف است، چون هم موجودات لطیف آفریده و هم به چیزهای ظریف و ریز آگاهی دارد. آیا نشانه آفرینش او را در گیاهان ظریف و غیر ظریف و در پیکرهای ظریف و ریز جاندارانی چون کک و پشه و کوچک تر از اینها را نمی بینی که تقریباً به چشم دیده نمی شوند و از بس ریزند نر و ماده آنها و نوزاد و کهن زادشان از یکدیگر تشخیص داده نمی شوند. پس چون ریزی و ظرافت این جیزها را دیدیم… پی بردیم که آفریننده این موجودات نیز لطیف است.
التوحید ص 63
حدیث 7
امام علی(علیه السلام) فرمودند:
ولو ضربت فی مذاهب فکرک لتبلغ غایاته ما دلتک الدلاله إلا علی أن فاطر النمله هو فاطر النخله لدقیق تفصیل کل شی ء و غامض اختلاف کل حی و ما الجلیل و اللطیف و الثقیل و الخفیف و القوی و الضعیف فی خلقه إلا سواء؛
اگر راههای اندیشه ات را در نوردی تا به پایانه های آن رسی، هیچ دلیلی تو را جز به این رهنمون نشود که آفریننده مورچه همان آفریننده درخت خرما است و این به سبب دقت و ظرافتی است که جداسازی هر چیزی از چیز دیگر و پیچیدگی و تنوعی است که در هر وجود زنده ای به کار رفته است موجودات بزرگ و کوچک، سنگین و سبک و نیرومند و ناتوان، همگی در آفرینش برای خداوند یکسانند.
نهج البلاغه خطبه 184
حدیث 8
رسول اکرم(صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
أفضل الاعمال العلم بالله إن العلم ینفعک معه قلیل العمل و کثیره و إن الجهل لا ینفعک معه قلیل العمل و لا کثیر؛
بهترین اعمال، خداشناسی است، زیرا با وجود علم و معرفت، عمل، کم یا زیاد تو را سود می بخشد اما با وجود نادانی(نسبت به خدا) عمل، نه اندکش تو را سود می بخشد نه بسیارش.
کنزالعمال 10/143/28731
حدیث 9
الإمام الصادق علیهالسلام :
إنَّ اللّهَ – تَبارَکَ وتَعالی – . . . جَعَلَ الاُذُنَینِ مُرَّتَینِ ؛ ولَولا ذلِکَ لَهَجَمَتِ الدَّوابُّ وأکَلَت دِماغَهُ .
امام صادق علیهالسلام :
خداوند – تبارک و تعالی – . . . گوشها را تلخ قرار داد ؛ و اگر این نبود ، جنبندگان بر آن هجوم میبردند و مغز وی را میخوردند .
بحار الأنوار ، جلد 2 ، صفحه 291 ، حدیث 11 دانش نامه احادیث پزشکی : 1 / 318
حدیث 10
رسول اللّه صلی الله علیه و آله و سلّم :
إنَّ اللّهَ – تَبارَکَ وتَعالی – … جَعَلَ المَرارَةَ فِی الاُذُنَینِ حِجابا مِنَ الدِّماغِ ، فَلَیسَ مِن دابَّةٍ تَقَعُ فیهِ إلاَّ التَمَسَتِ الخُروجَ ؛ ولَولا ذلِکَ لَوَصَلَت إلَی الدِّماغِ .
پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و سلّم :
خداوند – تبارک و تعالی – . . . تلخی را در دو گوش ، مانعی برای حفاظت مغز ، قرار داد . هیچ جنبدهای نیست که در آن بیفتد ، مگر این که راه خروج را میجوید ؛ امّا اگر این نبود ، آن جنبنده به مغز میرسید .
بحار الأنوار ، جلد 2 ، صفحه 286 ، حدیث 3 دانش نامه احادیث پزشکی : 1 / 316
حدیث 11
قال الله عزّوجلّ:
من بینیازترین شریک هستم، هر کس کاری انجام دهد و دیگری را (با من) شریک کند، من از آن (کار) بیزارم و آن (کار)، برای همان شریک خواهد بود.
(بحارالانوار67/222)
حدیث 12
قالَ الامامُ زین العابدین – علیه السّلام – : اَنْتَ الّذی تَسْعی رَحْمَتُه اَمامَ غَضَبِهِ.
امام سجاد – علیه السّلام – فرمودند: خداوندا، تو آن هستی که رحمتت بر غضبت پیشی دارد.
«صحیفه سجادیه، دعای 16»
حدیث 13
قالَ الامامُ زین العابدین – علیه السّلام – : … و هو بِکُلِّ شَیءٍ مُحیطٌ و هو علی کُلِّ شیءٍ رَقیبٌ.
امام سجاد – علیه السّلام – فرمودند: خداوند بر هر چیز احاطه دارد و هر چیز را نگهبان است.
«صحیفه سجادیه، دعای 47»
حدیث 14
قالَ الامامُ زین العابدین – علیه السّلام – : اَلحَمْدُ لِلهِ الّذی اِبْتَدَعَ بِقُدرَتِهِ الْخَلَقَ اِبْتدِاعاً.
امام سجاد – علیه السّلام – فرمودند: حمد و سپاس خدایی را که آفریدگان را به قدرت خود ابداع کرد.
«صحیفه سجادیه، دعای 1»
حدیث 15
قالَ الامامُ زین العابدین – علیه السّلام – : اَلحُمدُ لِلهِ الذّی قَصُرتْ عن رُؤْیَتِهِ اَبْصارُ الناظرین …
امام سجاد – علیه السّلام – فرمودند: حمد و سپاس خدایی را که دیده بینایان از دیدارش قاصر است و اندیشه واصفان از نعمتِ او فرو ماند.
«صحیفه سجادیه، دعای 1»
حدیث 16
قالَ الامامُ الرّضا – علیه السّلام – : لم یَزَلِ اللهُ عالِماً بِالأشیاءِ قَبْلَ اَنْ یَخْلُقَ الأشیاءَ … .
امام رضا – علیه السّلام – فرمودند: علم خداوند در ازل و پیش از خلقت اشیاء، مثل علم او به اشیاء بعد از خلقت آنها بوده است.
«توحید صدوق، ص 145»
حدیث 17
قالَ الامامُ الصادق – علیه السّلام – : اِنَّ اللهَ عِلُمٌ لا جَهَلَ فیه، حیاةٌ لامَوتَ فِیه، نورٌ لا ظُلمةَ فیه.
امام صادق – علیه السّلام – فرمودند: خداوند (را) علمی است که هیچ جهلی در او نیست، حیاتی است که هیچ موتی در او نیست، نوری است که هیچ جنبه ظلمانی ندارد.
«توحید صدوق، ص 13»
حدیث 18
قالَ الامامُ الصادق – علیه السّلام – : فانّه لَیَس لِعِلْمِهِ مُنتهی.
امام صادق – علیه السّلام – فرمودند: همانا برای علم خداوند پایانی نیست.
«توحید صدوق، ص 134»
حدیث 19
قالَ امیر المؤمنین – علیه السّلام – : اَلحَمْدُ لِلّهِ فَطَر الْخلایِقِ بِقُدْرَتِهِ.
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: سپاس خداوندی را که آفریدگان را به قدرتش بیافرید.
«نهج البلاغه، خطبه 1»
حدیث 20
قالَ امیر المؤمنین – علیه السّلام – : کائنٌ لاعَن حَدَثٍ، موجودٌ لا عَنْ عَدَمٍ … .
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: خداوند، هست اما نه آن گونه که حادث باشد، موجود است، اما از نیستی پدید نیامده، با هر چیزی هست بی آن که با آن مقارن و مجاور باشد، با هر چیز مغایر است بی آن که از آن جدا باشد.
«نهج البلاغه، خطبه 1»
حدیث 21
قالَ امیر المؤمنین – علیه السّلام – : لا یُثْمَلُ بحدٍّ و لا یُحسبُ بعدٍّ.
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: خداوند را حدی در بر نمی گیرد و با شماره به حساب نیاید.
«نهج البلاغه، خطبه 186»
حدیث 22
قالَ امیر المؤمنین – علیه السّلام – : فَاعلٌ لا بِاضطرابِ آلةٍ مُقدِّرٌ لا بَجَولِ فکرةٍ.
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: خداوند کارها را بدون استفاده از ابزار انجام می دهد و تقدیر کننده است بدون جولان اندیشه و فکر.
«نهج البلاغه، خطبه 186»
حدیث 23
قالَ امیر المؤمنین – علیه السّلام – : لَیسَ فِی الأشیاءِ بوالجٍ و لا عنها بخارجٍ یخُبْرُ لا بِلسانٍ.
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: خداوند نه داخل در اشیاء است و نه بیرون از آنها، خبر می دهد (از آنها) ولی نه با زبان.
«نهج البلاغه، خطبه 18»
حدیث 24
قالَ امیر المؤمنین – علیه السّلام – : لا یُوصَف بِشَیءٍ مِنْ اِلأجزاءِ و لا بِألجَوارِح وَ الاَعضاءِ و لا بعرضٍ مِنْ الاَعراضِ … .
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: خداوند به داشتن اجزاء و اندام و اعضاء و عرض از اعراض و مغایرت با دیگران و داشتن پاره ها و ابعاض موصوف نگردد، نه حدی دارد و نه نهایتی، نه انقطاعی در او حاصل می شود و نه او را انتهایی است.
«نهج البلاغه، خطبه 18»
حدیث 25
قالَ امیر المؤمنین – علیه السّلام – : لَمْ یُطلِعِ العُقولَ علی تَحدیدِ صِفَتِه و لم یَحجُبها عَنْ واجبِ مَعرِفَتِه … .
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: عقل ها را به تعریف و شناخت صفتش آگاه نکرده و آنان را از معرفت لازم به خودش محجوب نساخته.
«نهج البلاغه، خطبه 49»
حدیث 26
قالَ امیر المؤمنین – علیه السّلام – : اَلأوَّلُ لاشَیءٌ قَبْلَه و الأخِرُ لاغایَةَ له … .
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: خداوند اول است و چیزی پیش از او نبوده، آخری است که پایانی ندارد، اندیشه ها به کُنه هیچ صفتی از او نرسد، دل ها کیفیتی برای او تعیین نکند، نه اجزاء دارد و نه جزء پذیر است، دیده ها و دل ها بر او احاطه نیابد.
«نهج البلاغه، خطبه 85»
حدیث 27
قالَ امیر المؤمنین – علیه السّلام – : تَبارکَ اللهُ الّذی لا یَبْلُغُه بُعدَ الْهِمَمْ و لا یَنالُه حَدْسُ ألفِطَنُ.
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: مبارک و بزرگ است خدایی که همت های بلند و اندیشه های ژرف نگر به او نرسد و حدس زیرکان و صاحبان ذکاوت به او دست نیابد.
«نهج البلاغه، خطبه 94»
حدیث 28
قالَ امیرُ المؤمنین – علیه السّلام – : قریبُ مِنْ الاشیاءِ غیرُ ملابِسٍ، بعیدٌ مِنْها غَیْرُ مباینٍ، مُتَکِلمُ لا بِروّیةٍ.
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: خداوند به اشیاء نزدیک است بی آن که به آنها چسبیده باشد و از اشیاء دور است بی آن که از آنها جدا باشد، گوینده است نه با اندیشه.
«نهج البلاغه، خطبه 179»
حدیث 29
قالَ امیرُ المؤمنین – علیه السّلام – : لَهُ الأِحاطَةُ بِکلِّ شیء وَ اْلغَلَبةُ لِکُلِّ شیءٍ وَ الْقوَةُ علی کُل شیءٍ.
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: خداوند بر همه چیز احاطه دارد و بر همه چیز چیره است و بر همه چیز توانا است.
«نهج البلاغه، خطبه 86»
حدیث 30
قالَ امیرُ المؤمنین – علیه السّلام – : الّذَی لَبسَ العِزَّ و الکِبریاءِ و اختارَهما لِنَفَسِهِ … .
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: خدایی که لباس عزت و بزرگی در بر کرده و آن را برای خود برگزید و بر آفریدگانش ممنوع ساخت و آن را قرقگاه و حریم خود ساخت و بر دیگران حرام نمود، این لباس را برگزید، چون جلالت و عظمت از آن اوست.
«نهج البلاغه، خطبه 192»
حدیث 31
قالَ امیرُ المؤمنین – علیه السّلام – : قَد عَلِمَ السّرائرَ و خَبَرَ الظمایرَ له الاحاطةُ بِکُلِ شیءٍ … .
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: خداوند رازها را می داند، بر درون ها بینا است، بر هر چیز احاطه دارد و چیره است و بر همه چیز توانا است.
«نهج البلاغه، خطبه 86»
حدیث 32
قالَ امیرُ المؤمنین – علیه السّلام – : اَلْخَالِقُ لا بمعنی حَرَکةٍ و نَصَبٍ و السَّمیعُ لا بِا اداةٍ.
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: خداوند آفریننده است اما نه با حرکت و رنج و بدون استفاده از آلت و ابزاری می شنود.
«نهج البلاغه، خطبه 152»
حدیث 33
قالَ امیرُ المؤمنین – علیه السّلام – : خَرَقَ عِلْمهُ باطِنَ غَیبِ السُّتُرَاتِ وَ اَحاطَ بِغُموضِ عقائِدِ السَّریرَاتِ.
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: علم او پرده های غیب را شکافته و بر پیچیدگی ها و ظرافت های عقاید پنهان احاطه یافته است.
«نهج البلاغه، خطبه 108»
حدیث 34
قالَ امیرُ المؤمنین – علیه السّلام – : … الَعَلیِّ عَنْ شَبَهِ المَخلوقِین، اَلْغالِبِ لِمقالِ الواصِفین … .
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: خدایی که از همانندی با آفریده ها برتر و از گفتار توصیف کنندگان بالاتر است، با شگفتی های تدبیرش برای بینندگان آشکار و با جلال عزتش از اندیشه غوطه وران، در وهم و خیال پنهان است.
«نهج البلاغه، خطبه 213»
حدیث 35
قالَ امیرُ المؤمنین – علیه السّلام – : لَمْ یَلِدْ فَیکَونُ مَولوُداً و لم یُولَدْ فَیَصیرُ محدوداً … .
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: خدا فرزندی ندارد تا فرزند دیگری باشد و زاده نشده تا محدود گردد و برتر است از آن که فرزند داشته باشد، اندیشه ها به او نمی رسند تا اندازه ای برای خدا تصور کنند و فکرهای تیز بین نمی توانند او را درک کنند تا صورتی از او تصور نمایند.
«نهج البلاغه، خطبه 186»
حدیث 36
قالَ امیرُ المؤمنین – علیه السّلام – : کلُّ عَزیز غَیرُهُ ذلیلٌ و کلُّ قَوِیٍّ غَیْره ضعیفٌ و کُلُّ مالکٍ غَیرُهُ مُملوکٌ … .
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: هر عزیزی جز او ذلیل و هر نیرومندی جز او ضعیف و ناتوان است، هر مالکی جز او بنده است و هر قدرتمندی جز او گاهی توانا و زمانی ناتوان است.
«نهج البلاغه، خطبه 65»
حدیث 37
قالَ امیرُ المؤمنین – علیه السّلام – : کلُّ عالمٍ غَیْرُه مُتَعَلِمٌ.
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: همه عالمان غیر او متعلم اند.
«نهج البلاغه، خطبه 65»
حدیث 38
قالَ امیرُ المؤمنین – علیه السّلام – : خَرَقَ عِلْمُه باطِنُ غَیْبُ الستراتِ و اَحاطَه بغُموضِ عقاید السّریراتِ.
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: علم خداوند ژرفای پرده های غیب را شکافته است و به افکار و عقاید پنهان احاطه دارد.
«نهج البلاغه، خطبه 108»
حدیث 39
قالَ امیرُ المؤمنین – علیه السّلام – : وَ لا یَخَفی عَلیه مِنْ عِبادِه شُخُوصُ لحظةٍ و لا کرُوُر لَفْظَةٍ.
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: بر خداوند پوشیده نیست خیره نگریستن بندگان و تکرار لفظی به زبان آنان.
«نهج البلاغه، خطبه 163»
حدیث 40
قالَ امیرُ المؤمنین – علیه السّلام – : سبحان مَنْ لا یَخْفی علیهِ سَوادُ غَسَقٍ داجٍ و لا لیلِ ساجِ …
امیر مؤمنان – علیه السّلام – فرمودند: منّزه است خداوندی که پوشیده نیست بر او سیاهی تیره و تار بر روی ناهمواری های زمین و قُله های کوتاه و بلند کوه ها و نه غرّش رعد در کرانه آسمان و نه درخشش برق در لابلای ابرها و نه وزش بادهای تند و طوفان و نه ریزش برگ ها بر اثر بارش باران و نه محل سقوط قطرات باران و نه مسیر کشیده شدن دانه ها به وسیله مورچگان و نه غذاهای کوچک نادیدنی و نه آنچه که در شکم حیوانات ماده در حال رشداند.
«نهج البلاغه، خطبه 182»